Popis iz 1943. dokaz da Bošnjaci Prizrena i Dragaša nisu “Bošnjaci od juče”

Popis stanovništva kojeg je 1943. godine napravila Albanija dokazuje da Bošnjaci Prizrena i Dragaša nisu “Bošnjaci od juče”, kako neki kažu i tvrde. Bošnjaci Prizrena i Dragaša su te davne 1943. godine, kada je nacionalna odrednica Bošnjak bila namjerno ugašena na našim prostorima, a njima bilo zabranjeno da se izjašnjavaju kao Bošnjaci, za Albaniju bili Muslimani (Bošnjaci) i imali pravo da se izjasne kao Bošnjaci. Ujedno, ovo je još jedan dokaz da nacija Bošnjak nije ništa novo i da je uvijek postojala, osim na prostoru Jugoslavije gdje je bila sistematski svim sredstvima uništavana i gašena.

Ministri spoljnih poslova Njemačke i Italije su Bečkim sporazumom 1941. godine okupiranu Jugoslaviju podijelili na svoje interesne zone. Nakon nekoliko izmjena i dopuna sporazuma, u maju 1941. teritoriju okupirane Jugoslavije podijelili su u korist tri države: Italije, Bugarske i Njemačke.

Većina teritorija pripadala je italijanskom okupacionom području, koje je pridruženo takozvanoj Velikoj Albaniji sa 4 prefekture: Peć, Priština, Prizren i Debar, sa 19 potprefektura, 13 gradskih opština (bashkia), 161 opština, 1.501 selom, sa ukupno 841.544 stanovnika.

Ovom području pridruženi su Ulcinj i Tuzi, koja su ušla u prefekture Korča i Skadar. U sastav prefekture Prizren ušla su sva sela Dragaša i Prizrenske Župe i Podgora. Od strane Kraljevine Albanije ova teritorija smatrana je oslobođenom, pa je vlada formirala Ministarstvo oslobođenih oblasti (Ministria e Tokave të Liruara) sa svim administrativnim organima.

Region Mitrovice pridružio se njemačkoj interesnoj zoni, koja je obuhvatala oblasti Mitrovice, Podujeva, Vučitrna i Novog Pazara, koje su bile dio Nedićeve Srbije.

Region skopskog i kumanovskog okruga, kao i dio okruga Gnjilane, Kačanik, Vitina, te i Preševo i Bujanovac, pripadali su fašističkoj Bugarskoj.

U dosad objavljenim radovima, period Drugog svjetskog rata, naročito administrativna podjela i stanovništvo Dragaša i Prizrenske Župe i Podgora, nije detaljno obrađen. Kraljevina Albanija je tokom 1943. godine na teritoriji „Oslobođenih oblasti“ uz pomoć uspostavljene administracije i službenih matičara (imama) sprovela popis stanovništva.

U popisu su figurirale pet kategorija.

– U prvoj kategoriji popisani su muslimani (Bošnjak) sa dvije potkategorije: prva, sa albanskim porijeklom i albanskim maternjim jezikom i, druga, sa albanskim porijeklom i slavenskim maternjim jezikom.

Kod stanovništva Dragaša i Prizrenske Župe i Podgora u podacima nema razlike prema nacionalnosti, jer je kompletno stanovništvo zavedeno pod kategorijom muslimani (Bošnjak), prva potkategorija – albansko porijeklo i albanski maternji jezik. Međutim, u izvještajima o stanju i funkcionisanju opština iz tog perioda i otvaranju škola, jasno se ističe „da postoji velika potreba jer vrlo veliki dio stanovništva koristi strani jezik, a ne albanski”.

– U drugoj kategoriji popisani su pravoslavci (ortodoksi, katolici i cigani) sa albanskim porijeklom i albanskim maternjim jezikom.

– U trećoj kategoriji popisani su pravoslavci sa tri potkategorije. Prva potkategorija su sa srpskim porijeklom i srpskim maternjim jezikom, druga potkategorija su sa bugarskim porijeklom i bugarskim maternjim jezikom i treća potkategorija su cigani srpskog porijekla i sa srpskim maternjim jezikom.

– U četvrtoj kategoriji su popisani jevreji, dok su u petoj ostali.

Dragaš na popisu stanovništva u Kraljevini Albaniji

Od 1. maja 1941. godine Dragaš (Gorski srez) službeno ulazi u sastav Kraljevine Albanije, kao potprefektura (nënprefektura). Potprefektura je bila jedna od karika lokalne uprave tadašnje Albanije. Pod njenom ingerencijom nalazili su se opštinski policajci i zvanični matičari (imami). Na čelu potprefekture bio je potprefekt sa zamjenikom i sekretarom koje je imenovao prefekt.

Potprefektura Dragaš bila je podijeljena u 4 opštine (komune): Opština Centar sa sjedištem u Dragašu, opština Opoja sa sjedištem u Belobrodu, opština Brod sa sjedištem u Brodu i opština Kruševo sa sjedištem u Kruševu. Kompletna administracija vođena je na albanskom jeziku.
Administrativna jedinica „komuna” obuhvatala je nekoliko sela. Selo sa najboljim mogućnostima komunikacije proglašeno je centrom opštine. Na čelu opštine bio je predsjednik (gradonačelnik) sa sekretarom i opštinskim vijećem sastavljenim od čelnika („kryepleqtë”).

Kompletno stanovništvo potprefekture Dragaš upisano je u prvoj kategoriji – muslimani (Bošnjak) sa albanskim porijeklom i albanskim jezikom.

U opštini Opolje ušla su 17 sela sa albanskim stanovništvom, dok je u opštini Centar Dragaš bilo ukupno 15 sela, od toga 13 sela sa muslimanskim stanovništvom i dva sela sa albanskim stanovništvom (Shajnë i Xërxë).

Brod je bio opština sa muslimanskim stanovništvom, dok su u sastav opštine Kruševo ušla četiri sela sa muslimanskim stanovništvom.

Ukupan broj stanovnika albanskog porijekla (opština Opolje i dva naselja u opštini Centar) bio je 8.807 stanovnika, dok je ukupan broj stanovnika Gore 11.030.

Tokom 1942. godine bilo je zahtjeva da se opštine Brod i Kruševo ujedine zbog finansijskih problema ali do kraja rata su djelovale kao zasebne opštine.

Najveće selo u gorskom dijelu bio je Brod (2.479), zatim Restelica (1.313), Vraništa (713), Globočica (646), dok su najmanja sela bila Bačka (221), Kruševo (257) i Dragaš (286).

Prizrenska Župa i Podgor na popisu stanovništva u Kraljevini Albaniji
Današnja naselja Prizrenske Župe i Podgora u Kraljevini Albaniji bila su unutar prefekture Prizren, podijeljena u tri opštine: Lokvica, Ljubižda i Sredska. Sama prefektura Prizren (Prizreni), pored podjele na 4 potprefekture, bila je podijeljena i na 8 opština.

1. Gradska opština (Bashkija) sa 4 naselja.
2. Opština Damjan (Damjanit)
3. Opština Lokvica (Llokvicës) u kojoj su ušla 7 sela (među kojima i Jablanica, Lokvica, Manastirica, Nebregošta, Rečane).
4. Opština Ljubižda (Lubuzhdës) u kojoj su ulazila 9 sela (među kojima i Grnčare, Ljubižda, Novo Selo i Skorobišta).
5. Opština Gornja Srbica (Serbica Epër) u kojoj su ulazila 11 sela.
6. Opština Sredska (Sredskës) u kojoj su ulazila 13 sela (među kojima i Drajčići, Gornje Selo, Gornje Ljubinje, Donje Ljubinje, Mušnikovo i Planjane).
7. Opština Žur (Zhurit) u kojoj su ulazila 17 sela.
8. Opština Zjum (Zymit) u kojoj su ulazila 14 sela.

U sastav opštine Lokvica (Llokvicës) ulazila su 7 sela u kojima je živjelo 87% muslimanskog stanovništva i 13% pravoslavnog stanovništva. Jedna porodica sa 19 članova, u samom selu Lokvica, popisana je kao pravoslavna sa albanskim porijeklom i albanskim maternjim jezikom.

U sastav Ljubižda (Lubuzhdës) ulazila su 9 sela u kojima je živjelo 74% muslimanskog stanovništva i 26% pravoslavnog stanovništva. U muslimansko stanovništvo ulazilo je i albansko stanovništvo.

U opštini Sredska (Sredskës), koja je obuhvatala 13 sela, živjelo je 46% muslimanskog stanovništva i 54% pravoslavnog stanovništva.

Ukupan broj porodica muslimanskog porijekla (u sve tri opštine), ne uzimajući u konačni broj albansko stanovništvo, bio je 1.181 porodica sa 7.574 stanovnika.

Najveće selo u sve tri opštine bilo je Jablanica (1.069), zatim Skorobišta i Gornje Ljubinje sa istim brojem stanovnika (876).

IZVORI I LITERATURA
Arhivski izvori:
Arkivi Qendror Shtetëror – AQSH Tirana, Albanija
Fondi Ministria e Tokave të Liruara
Fondi Zyra Qëndrore e Statistikës
Fondi Prefekturat dhe komunat e Tokave të Liruara
Fondi Nënprefektura e Tokave të Liruara
Fondi Institucionet e vogla të Tokave të Liru