Posljednje, Treće zasjedanje AVNOJ-a, završeno je na današnji dan, 10. augusta 1945. godine, u Beogradu. Tim povodom donosimo dio iz knjige Mustafe Imamovića Historija Bošnjaka u kojem piše o tada donesenim odlukama i njihovim neposrednim posljedicama.
U skladu sa preporukama Krimske konferencije, na kojoj su učestvovali “trojica velikih”: Roosevelt, Staljin i Churchill (Jalta, 4–11. II 1945), AVNOJ je trebalo da se proširi jednim brojem starih građanskih političara i tako preraste u Privremenu narodnu skupštinu. Na svom Trećem zasjedanju AVNOJ je donio odluku da se proširi sa 118 novih članova, kako bi ispunio preporuku Krimske konferencije.
PRIVREMENA I USTAVOTVORNA SKUPŠTINA
Pri političkim pregovorima oko proširenja AVNOJ-a kriterij je bio da se niko od novoprimljenih članova ili poslanika nije kompromitirao saradnjom sa okupatorom tokom rata. Po tom osnovu u AVNOJ je kooptirano 36 poslanika iz posljednjeg saziva Skupštine Kraljevine Jugoslavije, izabranog na izborima 11. XII 1938. godine. Daljih 69 novih članova ušli su u AVNOJ prema sporazumu između različitih političkih stranaka i grupa. Najzad, 13 političkih ličnosti izvan stranaka pozvani su da kao pojedinci uđu u prošireni AVNOJ. Tako se AVNOJ konstituirao u Privremenu Narodnu skupštinu. Sa 368 vijećnika AVNOJ-a i 118 novih poslanika Privremena narodna skupština imala je 486 članova. Ogromna većina poslanika u Privremenoj skupštini djelovala je na jedinstvenoj političkoj platformi Narodnog fronta, tj. na očuvanju i odbrani tekovina NOB–e, ali se jedan broj novoprimljenih poslanika postavljao i djelovao kao opozicija politici Narodnog fronta. Osnovni zadatak Privremenog narodnog predstavništva bio je da donese zakone kojima će se pripremiti i izvršiti izbori za Ustavotvornu skupštinu. Privremena narodna skupština okončala je svoj rad 28. X 1945. godine.
Izbori za Ustavotvornu skupštinu obavljeni su 11. XI 1945. Prema zakonu koji je prethodno usvojila Privremena narodna skupština, Ustavotvorna skupština je bila dvodomna i sastojala se od Savezne skupštine i Skupštine naroda. Takvo rješenje odgovaralo je federalnom ustrojstvu države. Na izborima su se pojavile dvije liste. Prva je bila Lista Narodnog fronta Jugoslavije, a druga je bila opoziciona lista bez formalnog naziva (u narodu nazvana “ćorava kutija”). Na izborima za Saveznu skupštinu Lista Narodnog fronta dobila je 6.725.047 glasova ili 90,48 % birača, a kutija bez liste 707.422 ili 9,52 %. Sličan omjer bio je i kod izbora za Skupštinu naroda, gdje je za Listu Narodnog fronta glasalo 6.574.975 ili 88,69 % birača, dok je kutija bez liste dobila 838.239 ili 11,31 % glasova.
Oba doma Ustavotvorne skupštine sastala su se 29. XI 1945, tačno na drugu godišnjicu Drugog zasjedanja AVNOJ-a. Na toj svojoj prvoj sjednici Ustavotvorna skupština je donijela svoj prvi akt, pod nazivom Deklaracija o proglašenju Federativne Narodne Republike Jugoslavije. Nakon kratkog historijskog uvoda i podsjećanja na NOB–u i njene tekovine, u Deklaraciji se zaključuje da je saglasno slobodno izraženoj volji svih naroda Jugoslavije, Ustavotvorna skupština na zajedničkoj sjednici obaju domova “riješila i rješava u ime naroda i na osnovu zakonskih odluka” da se Demokratska Federativna Jugoslavija proglašava narodnom republikom, pod imenom Federativna Narodna Republika Jugoslavija. Na kraju se konstatira da se “ovom odlukom konačno u ime svih naroda Jugoslavije ukida monarhija u Jugoslaviji, a Petar II Karađorđević s cijelom dinastijom Karađorđevića lišava svih prava koja su njemu i dinastiji Karađorđevića pripadala”.
POLOŽAJ BOSNE I HERCEGOVINE
U toku rada na Ustavu, Ustavotvornoj skupštini su stizala od građana različiti prijedlozi i sugestije u pogledu nekih ustavnih rješenja i formulacija. Govoreći o tome, tadašnji ministar za Konstituantu (Ustavotvornu skupštinu) Milovan Đilas rekao je da je “karakterističan prijedlog jednog muslimana, da bi trebalo unijeti šestu buktinju u naš državni grb”. Prijedlog se obrazlagao time da su Bošnjaci, pored Srba, Hrvata, Slovenaca, Makedonaca i Crnogoraca, šesta jugoslavenska nacija pa bi zato u državni grb morala ući “šesta buktinja kao simbol muslimanske nacionalnosti”. U prijedlogu se inače ističe da su Bošnjaci u svemu ostalome odobrili nacrt ustava. Tim povodom Đilas je rekao da Ustavotvorna skupština ne može raspravljati o tome da li su Bošnjaci nacija ili nisu, jer je to “teorijsko pitanje” koje se ne može rješavati “jednim dekretom”. Ako bi šestu buktinju trebalo unijeti kao simbol šest federacija (republika), onda bi se o tome moglo raspravljati, istakao je Đilas. Ali, pošto se stalo na stanovište da svaka nacija treba dobiti svoju buktinju, onda u svakom slučaju mora biti samo pet buktinja. U zaključku je Đilas izjavio da time ne poriče “posebne crte kod Muslimana”. Na ovo Đilasovo izlaganje (18. I 1946) polemički je reagirao poslanik Ustavotvorne skupštine iz Mostara Husein Husaga Čišić. On je otvoreno prigovorio Predsjedništvu Ustavotvorne skupštine što se u Ustavu uz ostale južnoslavenske narode ne pojavljuju i Bošnjaci. Niko od ostalih poslanika iz BiH nije podržao Čišića, ali je on istrajao u svom stavu. Bio je jedini poslanik koji je glasao protiv Ustava s obrazloženjem da to čini zato što se u njemu ne spominju Bošnjaci kao nacija. Izglasavanjem Ustava FNRJ 31. I 1946. Ustavotvorna skupština je obavila svoj završni čin. Odmah je nastavila dalji rad kao Narodna skupština FNRJ.
Pošto je u međuvremenu Narodna skupština BiH, odnosno njeno Predsjedništvo, donijela Zakon o Ustavotvornoj skupštini Narodne Republike Bosne i Hercegovine, 13. X 1946. održani su izbori za Ustavotvornu skupštinu NR BiH. Prvo zasjedanje Ustavotvorne skupštine NR BiH počelo je 11. XI 1946. godine. Na tom svom prvom zasjedanju ona je potvrdila sve odluke Drugog zasjedanja ZAVNOBiH-a, a zatim sve akte koje su donijeli Narodna skupština BiH i njeno Predsjedništvo u vremenu od 26. IV 1945. do sastanka Ustavotvorene skupštine. Na sjednicama održanim od 28. do 31. XII 1946, tačno jedanaest mjeseci nakon proglašenja prvog ustava FNRJ, Ustavotvorna skupština je usvojila i proglasila prvi republički ustav. BiH je njime, kao “narodna država republikanskog oblika”, dobila svoju unutrašnju organizaciju, u skladu sa svojim tadašnjim ekonomskim ustrojstvom, socijalnim i političkim stanjem i odnosima. Ustav BiH bio je sličan ustavima ostalih federalnih jedinica. On je izrazio njena suverena prava i državnost, ali unutar jedinstvenog društveno–ekonomskog i političkog sistema tadašnje Jugoslavije. NR BiH raspolagala je onim suverenim pravima koja nisu prenesena na FNRJ. Ona je imala svoju državnu teritoriju, koja se nije mogla mijenjati bez njenog pristanka, dok je narod svoju volju izražavao putem svojih slobodno izabranih predstavnika. Za razliku od Odluka ZAVNOBiH-a, Ustav nije poimenice navodio narode BiH. U tom pogledu Ustav je samo sadržavao odredbu da su u “Narodnoj Republici Bosni i Hercegovini njene narodnosti u svemu ravnopravne” i da “nacionalne manjine uživaju pravo i zaštitu svog kulturnog razvitka i slobodne upotrebe jezika”.
Nakon što je donijela Ustav, Ustavotvorna skupština je u istom sastavu nastavila rad kao Narodna skupština Narodne Republike Bosne i Hercegovine.
(Mustafa Imamović, Historija Bošnjaka, BZK “Preporod”, Sarajevo, 1997, str. 553–556)
Komentari su isključeni