U većini zemalja Zapadanog Balkana u toku prošle godine zabilježeno je nazadovanje demokratije, kako se širom Evrope i Evroazije pojačavaju napadi na demokratiju, navodi nevladina organizacija Fridom haus (Freedom House) u izvještaju “Zemlje u tranziciji”.
Pad u ocjenama demokratije imale su Albanija, Crna Gora, Kosovo i Srbija, dok je napredak ostvaren samo u Bosni i Hercegovini i Sjevernoj Makedoniji, pokazuje izvještaj nevladine organizacije sa sjedištem u SAD.
U Hrvatskoj nije bilo promjena, ali je do pogoršanja došlo u Sloveniji koja je jedina u regionu svrstana u red “konsolidovanih demokratija”.
U izvještaju koji obuhvata 29 zemalja bivšeg Sovjetskog Saveza i Istočne Evrope, Fridom haus navodi da se napadi na demokratske institucije šire brže nego ikad ranije u Evropi i Evroaziji i da prerastaju u izazov samoj demokratiji.
Od 29 zemalja, 18 je imalo pad u demokratskom skoru, dok su poboljšani rezultati u samo šest zemalja, ističe Fridom haus, dodajući da u pet nije bilo ukupne promjene.
To označava 17 uzastopnu godinu ukupnog pada u izvještajima “Zemlje u tranziciji”, čime je broj zemalja koje se smatraju demokratskim najniži u historiji objavljivanja tog izvještaja.
‘Siva zona’ Zapadnog Balkana
Sve zemlje Zapadnog Balkana svrstane su u, kako navodi Fridom haus, “sivu zonu” hibridnih režima između demokratije i autokratskih sistema.
Albanija je, prema ovogodišnjem izvještaju Fridom hausa, imala pad u demokratskim poenima sa 3,82 na 3,75, što odražava pogoršanja u oblastima Civilno društvo i Nezavisni mediji. Ipak, Albanija od niza oblasti po kojima Fridom haus procenjuje stanje demokratije u rasponu od jedan do sedam, najbolju ocjenu ima u oblasti Civilno društvo (4,75), a najgoru u oblasti Korupcija (2,75).
U BiH je posle deset godina nazadovanja ili stagniranja, prošle godine prvi put ostvareno je poboljšanje s rastom u demokratskom skoru sa 3,32 na 3,36 usljed napredovanja u oblasti Lokalno demokratsko upravljanje. S druge strane, najgoru ocjenu je BiH dobila u oblasti Nacionalno demokratsko upravljanje (2), dok je najbolje ocenjena u oblastima Izborni proces i Civilno društvo (4,5).
Crna Gora je imala pad sa 3,86 na 3,82 u demokratskom skoru s pogoršanjem u oblasti Lokalno demokratsko upravljanje. Najbolju ocjenu Crna Gora ima u oblasti Civilno društvo (5,25), a najgoru u Korupciji (3,00).
Na Kosovu je posle pet godina kontinuiranog napredovanja, prošle godine prvi put zabilježen pad u demokratskom skoru sa 3,18 na 3,14, usljed nazadovanja u oblasti Nacionalno demokratsko upravljanje. Najbolju ocjenu Kosovo je dobilo u oblasti Civilno društvo (4,5), a najgoru u oblasti Korupcija (2,25).
Srbija je, prema izvještaju Fridom hausa, u posljednjih sedam godina u stalnom padu u nivou demokratije i prošle godine je od zemalja Zapadnog Balkana imala najveći pad u demokratskim poenima sa 3,96 na 3,89, usled pogoršanja u oblastima Nacionalno demokratsko upravljanje i Izborni proces. Istovremeno, najbolju ocjenu ima u oblasti Civilno društvo (5,5), a najgoru u oblastima Nacionalno demokratsko upravljanje i Nezavisni mediji (3,25).
Sjeverna Makedonija je, prema izvještaju Fridom hausa, ostvarila pomak u demokratskom skoru s 3,75 na 3,82, s poboljšanjima u oblastima Nacionalno demokratsko upravljanje i Izborni proces. Najbolju ocjenu ima u oblasti Civilno društvo (4,75), a najgoru u oblastima Pravosudni okvir i nezavisnost i Korupcija (3,25)
Vlada lijevog centra premijera Zorana Zaeva je popravila dio štete koju je institucijama nanjela prethodna vlada desničarskih populista, navodi Fridom haus, dodajući da Vlada u Skoplju još ima šansu da donese blagodeti demokratije.
Svetla tačka
Vladajući političari i stranke šire antidemokratske prakse širom regiona od srednje Evrope do centralne Azija, navodi Fridom haus.
Tokom protekle decenije, usred erozija liberalno-demokratskog poretka i uspona autoritarnih sila, ideja demokratije počela je da gubi vrijednost u mnogim prestonicama.
Neuspjeh institucija da reše brige u društvu, povećana polarizacija i rastuća nejednakost podstakli su neizvesnost i gnev, dok je, kako se navodi u izvještaju, loše upravljanje krizom pandemije COVID-19 u velikim demokratijama dalo dodatnu hranu onima koji žele da iskoriste razočaranje tradicionalnim zastupnicima demokratskog upravljanja.
Šest od osam zemalja u kategoriji “konsolidovani autokratski režimi” sada je na najnižoj tački s ocjenom jedan u oblasti Nacionalno demokratsko upravljanje – Azerbejdžan, Belorusija, Rusija, Tadžikistan, Turkmenistan i Uzbekistan.
Možda jedina svijetla tačka u Evroaziji je otpornost civilnog društva pred pogoršanjem demokratije i pandemijom COVID-19, ocjenjuje Fridom haus.
Organizovane civilne grupe, ad hok inicijative i savjesni građani udružili su snage da ispune prazninu koju je ostavila država u 2020. To je, navodi Fridom haus, razobličilo velike neuspjehe u upravljanju autokratskih režima, dok je stanovništvu pružilo preko potrebnu pomoć i nadu u vrijeme krize.
Učenje od Orbana
Antidemokratska političari takođe djele prakse i uče jedni od drugih, ubrzavajući okretanja ka alternativnim sistemima, ističe Fridom haus.
Po pogoršanju u stanju demokratije tokom protekle decenije, posebno se izdvajaju Poljska i Mađarska koja je posle najvećeg pada zabilježenog u “Zemljama u tranziciji” prošle godine svrstana u kategoriju “Tranzicioni/hibridni režim”. Poljska, s druge strane, i dalje je među “delimično konsolidovanim demokratijama, ali je njen pad u proteklih pet godina strmiji od mađarskog.
Mađarski model zauzimanja medija, otvoreno su prigrlile slično orijentisane vlade u regionu, navodi Fridom haus, dodajući da su u Srbiji predsjednik Aleksandar Vučić i njegova Srpska napredna stranka (SNS) nadzirali kampanju klevetanja i provladinu propagandu koji su doprineli ubjedljivoj pobjedi SNS-a na izborima i formiranju nereprezentativnog parlamenta 2020.
U Slovenija je premijer Janez Janša – koji je imao koristi od mađarskih investicija u slovenačke medije – podigao je verbalne napade na novinare na nov nivo, ukazuje Fridom haus.
Ali ovaj antidemokratski proces učenja je najvidljiviji u Poljskoj, gdje je prošle godine vlada koristila državni energetski gigant da kupi četiri petine regionalnih medija u zemlji, dok je najavila planove za uvođenje poreza na oglašavanje, što će pogoditi već oslabljeni privatni medijski sektor u zemlji, navodi Fridom haus, dodajući da su oba poteza u suštini istrgnuta iz priručnika vladajuće mađarske stranke Fidesa premijera Vikora Orbana.
Hibridni režimi
Tokom aktuelne “recesije” demokratije u svijetu, većina demokratskih sistema se nije transformisala u autoritarne režime, već u sivu zonu “hibridnih režima”, navodi Fridom haus koji je u prethodnom izvještaju među “hibridne režime” svrstao Srbiju i Crnu Goru, kao i Mađarsku.
Karakteristična osobina hibridnih režima je da njihovi lideri i dalje omogućavaju donekle otvorene izbore, koji nisu nužno slobodni ili fer, ali nisu ni potpuno namješteni kao u slučaju autoritarnih režima.
Utoliko se hibridni režimi mogu vratiti u demokratiju preko glasačkih kutija ako je dovoljno glasača spremno da podrži nove lidere, ocjenjuje Fridom haus i navodi da se to u različitim stepenima dogodilo na nedavnim izborima na Kosovu 2019. i 2021, u Crnoj Gori i Moldaviji 2020, kao i na lokalnim izborima u Sarajevu i Banjaluci 2020. Na svim tim izborima opozicija je uspjela da pobjedi uprkos šansama.
Na svim tim izborima su bila važna dva povezana faktora, ističe nevladina organizacija sa sjedištem u SAD. Prvi je gnev birača, pošto su glasanja usljedila posle korupcionaških skandala ili drugih zloupotreba vlasti. Drugi je velika izlaznost glasača koji su prevladali zastrašivanje i manipulacije vladajućih političara.
(Radio Slobodna Evropa)
Komentari su isključeni