Kosovo
Tramp i Kosovo: Kakvi su im bili odnosi do sada i šta se može očekivati?
Sporazum o ekonomskoj saradnji Kosova i Srbije, priznanje Kosova od Izraela, do političkih neslaganja i optužbi – neka su dešavanja koja su obeležila odnos Kosova sa prethodnom američkom administracijom pod vođstvom Donalda Trampa (Donald Trump) 2016. -2020.
Sjedinjene Američke Države su u to vrijeme insistirale na ekonomskoj normalizaciji odnosa Kosova i Srbije uz obrazloženje da bi blagostanje građana politiku stavilo u drugi plan.
Tadašnji specijalni izaslanik američkog predsjednika za pregovore Kosova i Srbije, Ričard Grenel (Richard Grenell), je ocjenio da će konačni sporazum između dveju strana uspostaviti osnovu za ekonomski razvoj a da bi nedostatak takvog sporazuma bio glavna prepreka za strane investicije.
Tako su 4. septembra 2020. predsjednik Srbije Aleksandar Vučić i tadašnji premijer Kosova Avdulah (Avdullah) Hoti u Bijeloj kući potpisali Sporazum o normalizaciji ekonomskih odnosa.
Vašington je tada sporazum ocjenio kao “novi početak za Zapadni Balkan”.
Sporazum je, pored ostalog, predviđao izgradnju Autoputa mira Priština-Merdare, kao i željezničku liniju na istoj relaciji.
Kosovo i Srbija su nastavili da rade na izgradnji tog autoputa, ali on još nije završen.
Sa kosovske strane se radovi privode kraju u Podujevu nadomak Merdara, dok je Srbija prvu deonicu tog autoputa pustila u saobraćaj jula 2023.
Takođe je bilo predviđeno da se izradi studija izvodljivosti za jezero Gazivode koje se prostire i na teritoriji Kosova i na teritoriji Srbije, što su Sjedinjene Države i uradile juna 2021.
U toj studiji je predloženo rješenje o zajedničkom upravljanju jezerom Gazivode na osnovu “Kolumbijskog modela”, kojim su trebala da se riješe sporna pitanja oko vodosnabdevanja, energetskim agencijama i kontrolom prilikom poplava.
Tadašnji specijalni izaslanik američkog predsednik Grenel je predložio da se jezero Gazivode, ili Ujmani na albanskom jeziku, preimenuje u Jezero Tramp. Takvu ideju je podržao tadašnji premijer Kosova Avdulah Hoti ali i zvanični Beograd.
Prethodno je januara 2020. Grenel posredovao u postizanju dogovora između Kosova i Srbije sa nemačkom kompanijom Lufthansa o uspostavljanju direktne avio linije na relaciji Priština-Beograd.
Taj dogovor Tramp je okarakterisao kao “Još jednu pobedu”.
Ipak, nije se odmaklo dalje od sporazuma sa Lufthansom.
Odnosi sa Kurtijem
S druge strane, odnosi Grenela sa liderom Pokreta Samoopredeljenje i tadašnjim ali i aktuelnim premijerom Kosova, Aljbinom Kurtijem (Albin Kurti), nisu bili dobri.
Kurtijeva Vlada je marta 2020. srušena samo dva mjeseca od formiranja, na zahtjev koalicionog partnera – Demokratskog saveza Kosova (DSK), a prema Studiji o ulozi lažnih vijesti na Zapadnom Balkanu, koja je decembra 2020. predstavljena u Evropskom parlamentu, tako nešto se desilo zbog “američke operacije dezinformacija”.
U dokumentu se objašnjava da je Grenel “sredio” da senator Dejvid Perdue (David) i sin američkog predsednika Donald Trump mlađi, objave na Twitteru sugestiju da SAD povuku svoje trupe sa Kosova.
Vojno prisustvo SAD u okviru mirovne misije NATO-a, KFOR, smatra se garancijom za bezbJednost Kosova.
Kurti je nakon pada njegove Vlade 2020. rekao da je imao “tešku komunikaciju” sa specijalnim izaslanikom američkog predsednika za pregovore Kosova i Srbije Ričardom Grenelom, koji mu je tražio ukidanje takse od 100 odsto na uvoz robe iz Srbije, bez uvođenja recipročnih mJera. Naveo je da se nije složio sa tim zahtJevom.
Ovu taksu je, nakon što je Kurtijeva Vlada srušena, ukinuo novi premijer iz redova DSK-a Avdulah Hoti.
Kurti je Grenela optuživao i da se direktno mešao u političku krizu na Kosovu, te da njegov predlog za sporazum sa Srbijom uključuje teritorijalnu razmenu i da takav sporazum ne može biti mirovni.
Nova Vlada na čelu sa Aljbinom Kurtijem ponovo je izabrana marta 2021.
U međuvremenu, Ričard Grenel je često kritikovao poteze premijera Kosova Kurtija kada je riječ o potezima njegove Vlade u opštinama na severu gdje živi većinsko srpsko stanovništvo.
Aktuelna administarcija SAD je takođe kritikovala poteze premijera Kurtija uz obrazloženje da se radi o jednostarnim i nekoordinisanim akcijama, koje štete odnosu sa Vašingtonom.
Avgusta ove godine, Grenel je na drštvenoj mreži X komentarisao reakciju SAD u Prištini povodom zatvaranje Pošte Srbije na sjeveru Kosova, uz ocjenu da je “Kurti problem”.
On je ambasadoru Džefri Hovenijeru (Jeffrey Hovenier) poručio kako “oštro formulisana pisma ne funkcionišu”.
“Shvatam da trenutna Bijela kuća ignoriše Balkan i Kamala Haris ne zna gde je Balkan… ali ovo je neprihvatljivo. Aljbin Kurti je problem i svi to znaju”, napisao je Grenel, dodajući da postoje alati koji se koriste kao “posljedice”.
Šta se očekuje?
Tobi Vogel (Toby) iz Saveta za politiku demokratizacije u Berlinu, ne vjeruje da će Balkan biti visoko na listi prioriteta spoljne politike Bijele kuće, ali da nova administracija Donalda Trampa svakako “neće doneti ništa dobro”.
“Sadašnja politika SAD i Evropske unije (EU), koja je uglavnom usmerena ka Beogradu, vjerovatno će biti dodatno ojačana. Agenda ‘Srpskog svijeta’ biće dodatno osnažena. Politike zasnovane na vrijednostima i demokratskim standardima biće odbačene u korist sklapanja dogovora s aktuelnim autoritarnim liderima. Za ovo nam nije bio potreban Tramp – dešavalo se i pod Bajdenovom administracijom, uz podršku EU – ali Tramp će dodatno ubrzati sve nazadne tendencije u trenutnim politikama među našim ‘partnerima’ u region”, rekao je Vogel.
On ocjenjuje i da bi plan o “razmjeni teritorija” između Kosova i Srbije mogao opet zaživeti, te da bi se posljedice tog plana posebno reflektovale na Bosnu i Hercegovinu.
“Evropljani nisu spremni da se tome suprotstave. Zapravo, poslednji put kada je ova ideja ozbiljno razmatrana, inicijativu je preuzela šefica spoljne politike EU, Federika Mogerini, a zatim ju je preuzela Trampova administracija. Podjela ne bi bila mirna, ali Evropljani nisu ni spremni da spreče niti da upravljaju nasiljem na terenu, bilo na Kosovu ili u Bosni i Hercegovini”, kaže Vogel.
Ričard Grenel je u vrijeme Trampove administracije 2016. – 2020. insistirao na postizanju konačnog sporazuma koji je predviđao i razmjenu teritorija, čemu se Vlada Aljbina Kurtija oštro protivi.
S druge strane, profesor međunarodnog prava i odnosa na Univerzitetu u Prištini, Afrim Hoti, u izjavi za RSE kaže da kosovske institucije moraju biti svijesne da nije od presudnog značaja ko vodi Belu kuću.
Ukazuje da je Kosovo do sada imalo dobre odnose sa svakom američkom administracijom, te podsjeća da je napredak Kosova sa takvim odnosima bio usko povezan.
“Na osnovu toga, vjerujem da će nova Trampova administracija doneti novu energiju, obnoviti procese, i nemam sumnje da će, ne samo Kosovo, već cio Balkan usmeriti ka ekonomskom evropeizmu”, rekao je Hoti.
On je kao pozitivnu vijest, koja naslućuje dobre odnose zvanične Prištine sa SAD, okarakterisao i to da su najviši kosovski funkcioneri čestitali Trampu na pobjedi.
“Druga dobra vijest je što je i premijer Kurti shvatio i trebalo bi i dalje da razume, da ne samo da treba održavati bliske odnose sa SAD i raditi u koordinaciji sa njima, već da treba uložiti mnogo snažniju energiju u smislu lobiranja, kako bi Kosovu obezbedili poziciju koju zaista zaslužuje u američkoj administraciji”, rekao je Hoti, te ponovio da tradicionalno dobre odnose Kosova i SAD nikako ne treba uzimati “zdravo za gotovo”.
(Radio Slobodna Evropa)